روانکاوی تئوری و مکتبی است که نحوه عملکرد ساختار شناختی انسان در تعامل ذهن ، روان و جسم را بررسی و تحلیل میکند و همچنین به روش درمانی آنها اشاره دارد. روانکاوی یک روش تحلیلی و درمانی بسیار پر مخاطب و بهروز است و با تجربه ذهنی افراد به روشهایی تعامل دارد که در بسیاری موارد از درمانهای شناختی و رفتاری کاملا متمایز است.
روانکاوی یکی از نظریههای روانشناختی است که فروید ایده پرداز و پیشرو آن بوده که بنا به نظریهپردازی وی نیروهای ناخودآگاه (ناهشیار) بر رفتار و شخصیت هر فرد بطور غیر مستقیم تأثیر میگذارند. او باور داشت که تجربه های دوران کودکی و الگوهای ناخودآگاهی که اغلب مربوط به میل جنسی و پرخاشگری است واکنش های فرد را در بزرگسالی شکل میدهد.
روانکاوی در نظریه فروید چارچوبی را برای درمان روانکاوی توسعه داد، که شکل عمیق، اساسی و فردی از روان درمانی است، درمان روانکاوی شامل یک تعامل کلامی باز، بین مراجع (بیمار) و درمانگر است که هدف آن کشف ایده ها و خاطراتی است که مدتها در ضمیر ناخودآگاه (ناهشیار) مدفون شده اند.
روانکاوی در متدولوژی خود از روش شناسی ویژه ای مانند تداعی آزاد، تحلیل رویا و تحلیل انتقال بهره میبرد، شناسایی الگوها در فرآیند های کلامی و گفتار بهمراه واکنش های مراجع (بیمار) می تواند به خود فرد کمک کند تا شکل تفکر، ذهنیت، احساس، رفتارها و روابط خود را بهتر درک کند، تا تعاملی در ناهشیار باشد، برای تغییر آنچه ناکار آمد است. احساسات ابراز نشده هرگز نمیمیرند. آنها زنده به گور میشوند و بعداً به روشهای زشت تری (ناشناخته) بیرون خواهند آمد.

روانکاوی در ایده فروید ساختار ذهنی را به سه بخش تقسیم می کند:
- هشیار : شامل تمام آنچه شخص در یک لحظه ی مشخص از آنها آگاه است.
- نیمه هشیار : شامل خاطراتی برای شخص که به راحتی وارد حیطه ی آگاهی می شود.
- ناهشیار : تمام آنچه شخص در یک لحظه ی مشخص از آنها آگاه نیست.
ناهشیار (ناخودآگاه) با یکسری الگوها در برگیرنده ی رخ دادها و تجربه های است که از حیطهی آگاهی در لحظه خارج شده اند، بعلت انکه باعث اضطراب بیش از حد می شده یا بسیار دردناک بوده، ذهن با شکل یک الگو آنها را دور از دسترس کرده. زیگموند فروید در تکامل ایده خود مدل ساختاری ذهن را که شامل نهاد (Id) من (Ego) و فرامن (Superego) ارائه کرد.
نهاد (Id) نهاد بدوی ترین وجه ساختاری شخصیت است که كاملاً در میدان عملکرد ناهشیار واکنش و الگو میپذیرد. عملکرد و کارکردگرایی آن بر اصل لذت بنا نهاده شده و فرآیندی است در ارضای آنی سائقهای زیستی بدون توجه به دیگران، یا ترس از قیود استوار. اید شور زندگی و بقاء و امتداد دهنده حیات است.
من يا خود (Ego) وجه ساختار عقلانی و تصمیم گیری ذهن میباشد که به تطبیق و تعامل شخصیت در جنبه های قوانین و محیط کمک میکند. کارکرد گراییاش بر اساس اصل واقعیت نماد می پذیرد و در ادامه فرآیند ارضای تمایلات و خواسته های نهاد دنبال عملکردی به روشهای واقع گرایانه و جامعه پسند و تنظیم کننده است.
فرامن (Superego) وجه ساختاری ذهن در آموخته ها و انگيزش هایی است از عناصر ارزشهای والدین و تعاریف و نمادهای اجتماعی، که در طی زمان تجربه ها و درک از خود، فرد آنها را دریافت کرده و پذیرفته است.
عملکرد اش بر اساس اصول اخلاقی، کیفی فانتزی و کمال گرایی است و فرد را به سوی انتخاب هایی هدایت میکند که از نظر شناختی درست و انسانی و عادلانه و صحیح هستند. در فرآیند کلی فرامن کمال گرا است. عاملی میشود افراد بیشتر در جستجوی آرمانهای فوق ایدآل باشند. در یک شخص سالم من (ایگو) می تواند خواستههای متعارض نهاد (اید) و فرامن (سوپر ایگو) را به شکلی سازگار و تطابقی مدیریت و سازماندهی کند. اما واکنش و عملکرد ضعیف من، این سازوکار را برای بروز تعارض درون روانی مهیا میکند. تعارض درون روانی به باور فروید منجر به اضطراب و سایر مسائل روانی خواهد شد.

روانکاوی در ساختار ایده فروید جنبهی مهم دیگر در نظریه ی رشد روانی جنسی دارد. در این نظریه هر انسانی از پنج مرحله ی رشد شخصیت عبور می کند این مراحل عبارتند از دهانی ، مقعدی ، آلتی ، نهفته و تناسلی. از دید فروید در هر مرحله انرژی جنسی بر عضوی متفاوت از بدن متمرکز میشود.(مناطق) شهوانی و شخص به دنبال کسب لذت جنسی از این اعضاست. فروید مدعی بود که اگر کودک در طول هر یک از این مراحل بیش از حد یا کمتر از حد تحریک شود ممکن است در این مرحله تثبیت شود و آن را رشد نابهنجار میدانست.
روانکاوی متدولوژی کلاسیک
افرادی که تحت درمان روانکاوی قرار میگیرند اغلب حداقل یک بار در هفته با روانکاو خود ملاقات میکنند. آنها میتوانند ماه ها یا حتیسالها تحت درمان باقی بمانند. روانکاوان از متودهای مختلفی برای به دست آوردن بینش در مورد رفتار شما استفاده میکنند. برخی از تکنیک های محبوب تر عبارتند از:
- تعبیر خواب: به گفته فروید ، تحلیل رویا تا حد زیادی مهمترین تکنیک روانکاوی است. او اغلب از رویاها به عنوان “شاه راهی” به ناخودآگاه یاد می کرد. روانکاوان ممکن است رویاها را برای به دست آوردن آگاهی در مورد عملکرد ضمیر ناخودآگاه شما تعبیر کنند. البته این تعبیر با نماد و معانی خاص برای همه ثابت و مدل نمیباشد.
- تداعی آزاد: به نوعی یک فرایند تمرینی است که در طی آن روانکاو شما را تشویق و رها میکند، آزادانه افکار خود را به اشتراک بگذارید. این میتواند منجر به ظهور ارتباطات و خاطرات غیر منتظره و فراموش شده یا لایه های درونی شما شود.
- پدیده انتقال: انتقال زمانی اتفاق میافتد که شما احساسات خود را در مورد شخص دیگری به روانکاو نشان دهید. سپس با آنها به گونه ای تعامل خواهید کرد که گویی آن شخص دیگری هستند. این تکنیک می تواند به روانکاو شما کمک کند تا بفهمد چگونه با دیگران تعامل دارید.
روانکاوان زمان زیادی را صرف گوش دادن به صحبت های مردم در مورد زندگی خود میکنند، به همین دلیل است که این روش اغلب به عنوان درمان با صحبت کردن شناخته میشود.
- تفسیر: روانکاو به بیمار کمک میکند تا خاطرات و روایتهای شخصی را با جزئیات کشف کند و ضمن انجام این کار آنها را تجزیه و تحلیل کند. درمانگر به دنبال برخی مضامین مشترک در داستانهای بیمار است. یکی از این تکنیک ها به اصطلاح “لغزش فرویدی” هنگامی رخ میدهد، که بیماران هنگام مکالمه تصادفی به طور تصادفی مورد مهمی را فاش کند. درمانگر روانکاوی تفسیری از انتخاب سهوی کلمه یا عبارت بیمار ارائه میدهد.

روانکاوی رویکردی متمایز برای درمان
روانکاوی را آنچه از ساختار های درمانی بعنوان مثال درمان شناختی(CBT) متفاوت میکند، رویکردهای تحلیلی روانکاوی با درمان شناخت رفتاری است می توان مقایسه کرد.
- روانکاوی بر احساسات توجه می کند.
در جایی که CBT شناخت بر رفتار متمرکز است، درمان روانکاوی طیف کاملی از احساساتی را که بیمار تجربه میکند را بررسی میکند ، تکرارهای های موقعیتی از رویکرد های احساسی و هیجان های ناشی از آن که بروزهای ناشناخته برای بیمار (مراجع) دارد.
- اجتناب ها را بررسی می کند.
بطور عمومی و خاص برخی از احساسات ، افکار و موقعیت هایی که اشخاص برایشان ناراحت کننده هستند و اجتناب می کنند. درک اینکه مراجع از چه چیزی اجتناب میکند میتواند به روانکاو و مراجع (بیمار) کمک کند تا بفهمند چرا چنین اجتنابی وارد عمل می شود.
- روانکاوی تکرارها را شناسایی می کند.
بسیاری از آسیب های افراد تحت اثر تکرار قابل درک و شناسایی نیست، ممکن است از رفتارهای خود تخریبی خود آگاه باشند اما نتوانند جلوی آنها را بگیرند و ممکن است در دیگران، از این الگوها و نحوه تأثیر آنها بر رفتارها خودآگاهی داشته باشند ، ولی در مورد خود آنالیز نمی کنند.
- روانکاوی آثار احساسی گذشته در اکنون را کاوش میکند.
رویکردهای درمانی در بیشتر موارد بر اینجا و اکنون تمرکز میکنند یا اینکه چگونه افکار و رفتارهای فعلی بر عملکرد فرد تأثیر میگذارند. رویکرد روانکاوی به افراد کمک میکند تا گذشته خود را کشف و تحلیل و تداعی آزاد کنند و احساسات خود را درک کنند، که چگونه تا اینجا آن احساسات منتقل شده و بر مشکلات روانی فعلی آنها تأثیر می گذارد. این میتواند به بیماران کمک کند تا پیوندهای تجربی گذشته خود را برای زندگی کاملتر در زمان حال رها کنند.
- روابط بین فردی را تفسیر و تحلیل میکند.
از طریق فرآیند درمانی افراد میتوانند کیفیت احساسی روابط خود را با دیگران چه در گذشته، چه در حال حاضر کشف کنند.
- بر درمان مبتنی به رابطه تاکید می کند.
درمان روانکاوی بسیار انحصاری و شخصی است. تحلیل و ایجاد رابطه با دیگران و خود در فرآیند درمان عامل مؤثری در الگوهای خودآگاهی بیمار است و از طرفی رابطه بین روانکاو و بیمار فرصتی منحصر به فرد و امن برای کشف و بازنویسی الگوهای رابطه ای که در رابطه درمانی پدیدار می شوند، فراهم می کند.
- جریان آزاد دارد.
در فرآیندهایی که رویکردهای درمانی دیگر اغلب ساختارمند و هدفمند هستند، درمان روانکاوی به بیمار اجازه میدهد تا آزادانه کاوش کند. بیماران میتوانند در مورد ترسها، خیالات، آرزوها و رویاها بدون مرز گذاری صحبت کنند.
- روانکاوی درمانی مبتنی بر پرسشگری است.
روانکاوی یک فرآیند موثر و مداوم از بلوغ احساسی، روانی و ذهنی است و جریانی پیوسته از خودآگاهی و توسعه معنی است برای درک حیات وجودی، به همین علت در صورت تمایل بیمار (مراجع) جریانی آزاد بوده و برای پایان آن قاعده ای تعریف شده متصور نیست، به هر شکلی می تواند ادامه دار باشد یا بعد درمان مراجع منقطع گردد.

در همین رابطه مطالعه نمایید...
- متن مقاله فوق توسط گروه امتداد من تالیف و در اختیار علاقمندان قرار داده شده است.
این مقاله را بصورت PDF دانلود و مطالعه نمایید
منابع:
- کتاب ساختار و تشخیص روانکاوی لکان در بالین | نویسنده: ژوئل در | مترجم: مهدی خوریانیان | نشر نشانه
- کتاب درس گفتارهای مقدماتی روانکاوی | نویسنده: زیگموند فروید | مترجم: علی الوند | نشر قطره