دوپاره سازی (splitting) یکی از چندین مکانیزم روانی است که هر دو نظریه روابط موضوعی (Object Relations) روانشناسی خود (Self Psychology) به آن توجه دارند.
در این سازوکار دفاعی فرد اطرافیان خود را به دو گروه عمده خیلی خوب و خیلی بد تقسیم بندی میکند و همه چیز را سیاه و سفید میبیند از قانون همه یا هیچ استفاده میکند، اما این دو گروه مدام جای خود را به یکدیگر میدهند، یعنی فردی که صبح خیلی بد بوده ناگهان عصر همان روز در گروه خیلی خوب قرار میگیرد؛ علت آن عدم توانایی فرد در کنار آمدن با احساسات دوسوگرا (Ambivalence) میباشد.
دوپاره سازی را میتوان در سیاست هم دید، مثلا وقتی طرفداران اصلاحات اصولگرایان را افرادی متعصب و خودمحور میبینند و اصولگرایان نیز اصلاح طلبان را ریاکاران و دشمن تعریف کنند. نمونههای دیگر نیز در مذهب دیده میشود وقتی فردی فکر میکند که دیگران متبرک و یا نفرین شده هستند. کودکی را تصور کنید که والدینش طلاق گرفته اند. کودک یکی از والدینش را ایده آل سازی میکند و او را الگوی خود قرار میدهد؛ از طرفی دیگر، والد دیگرش را مقصر همه چیز میداند و از او متنفر است.

دوپاره سازی نخستین بار توسط اتو کرنبرگ مطرح شد، که به طور علمی این گونه تعریف میشود. افرادی که از این مکانیسم استفاده میکنند برخی افراد را کاملا دشمن و گروهی را کاملا دوست میپندارند. این افراد با هر کسی که مواجه میشوند او را فقط شامل یک بخش کاملا دوست و یا کاملا دشمن میپندارند .
بنابراین به هر فرد یا عشق خالص و یا خصومتی غیر قابل باور را ارائه میدهند، بدون توجه به این نکته که هر کس خصوصیات مثبت و دوست داشتنی و خصوصیات منفی را همزمان با هم دارد.
دفاع های مبتنی بر دوپاره سازی
دفاع های مبتنی بر دو نیمه سازی نخستین بار توسط ملانی کلاین توصیف شد و شامل موارد زیر است:
- آرمانی سازی
- بی ارزش نمایی
- همانندسازی فرافکنانه
- کنترل همه کار توانی
- انکار بدوی

چه شخصیت هایی از دوپاره سازی استفاده میکنند؟
در بیشتر اوقات نوجوانان و جوانان از این مکانیزم دفاعی استفاده میکنند. افرادی که در کودکی دچار ضربه روانی (تروما) شدهاند هم گرایش دارند از دوپارهسازی به عنوان یک مکانیزم دفاعی استفاده کنند. آنها نمیتوانند ویژگیهای در دسترس بودن و ارضا کننده بودن مراقب خود را با ویژگیهای پاسخگو نبودن و در دسترس نبودن ترکیب کنند.
افراد خودشیفته نیز گرایش بسیاری به دوپاره سازی دارند. آنان دیگران را به افراد برنده و بازنده طبقه بندی میکنند. برای باقی ماندن عزت نفس خود ،آنان خود را به عنوان یک فرد با فضیلت و قابل تحسین میبینند و افرادی را که باورها و ارزشهای شبیه آنان را نداشته باشند، کم ارزش میبینند. نا ارزنده سازی این مکانیزم در افراد مرزی نیز دیده میشود. این افراد بین دو سر طیف ایده آل سازی دیگران در یک زمان و کم ارزش دانستن آنان در نوسان هستند. مانند افراد مبتلا به خودشیفتگی این افراد نیز دوپاره سازی میکنند و نمیتوانند بین خوبی و بدی خودشان و همچنین دیگران آشتی برقرار کنند و یک شخص واحد و یکپارچه شامل ویژگیهای متضاد را ببینند.

دوپاره سازی در کودکی
دوپاره سازی طبق نظر کرنبرگ هم فعالیت دفاعی به شمار میرود و هم کارکردی بهنجار دارد که طی رشد رخ میدهد. از طریق این کارکرد، ایگو تمایزات درون خود و موضوع را درک میکند. دوپاره سازی به منزله مکانیزم دفاعی، نوعی خیال پردازی ناهشیار است که به واسطه آن، ایگو جنبه های نامطلوب خود را جدا میسازد یا موضوعهای تهدیدکننده را به اجزایی قابل مهار تجزیه میکند.
نوزادان از دوپاره سازی برای نظم بخشیدن تجارب آشفته اوایل زندگی بهره میجویند. پس از دوران خوش زندگی در رحم مادر نوزاد زندگی را همچون نوعی ناپیوستگی شلوغ و آشفته تجریه می کند. دوپاره سازی با فرایندهایی مرتبط است که به نوزاد کمک میکنند تنها آن مقدار از محیط را به درون خود راه دهد که قادر به اداره آن است و از کلیت هضم ناشدنی تجربه در امان بماند. براین اساس، دوپاره سازی اولیه به ناتوانی از ترکیب تجارب ناسازگار در کلی واحد اشاره دارد که ناشی از رشد نیافتگی کودک است.
برای نمونه نوزاد احساس متضاد نیرومندی دارد از قبیل عشق یا نفرت، لذت یا ناکامی، اما در هر زمان میتواند یکی از این احساسات یا افکار را در حیطه آگاهی رشد نیافته خود حفظ کند. حاصل این محدودیت بازنمودی از یک موضوع جزئی است، یعنی موضوعی که تنها با یک کیفیت خاص، مثل “ناکام کنندگی و کیفیت ظاهرا متضاد لذت بخشی از آگاهی کودک دور میماند.
تنها با رشد بیشتر است که نوزاد قادر میشود وجوه ظاهرا متضاد موضوع یا تجربه ای واحد، مثلا وجوه ناکام کنندگی و لذت بخشی مادر را به شکل همزمان در انگاره ای واحد و پایدار ادغام کند. برای حفظ چنین ساختار شخصیت شکنندهای، نوزاد از دوپاره سازی بهره میجوید تا احساسات متعارض درونش را که از وجوه خوب و بد مادر ناشی شده اند، از هم جدا نگه دارد.
در دوران کودکی به ما یاد میدهند تا با قدرت زیادی دوپاره سازی کنیم. مثلا دوست و دشمن، خوبی و بدی، قهرمانان و شروران، پریها و غولها، به ما یاد میدهند تا در افراد و حتی در خودمان این دو قطب را ببینیم.

دوپاره سازی در بزرگسالی
واقعیت تلخ این است که همان آدمی که روزی با ما مهربان بوده میتواند امروز نامهربان یا حتی آسیب زننده باشد. دوپاره کردن واقعیت برای بسیاری از ما در بزرگسالی هم ادامه مییابد و ما همچون کودکان، جهان و جهانیان را به دو قسمت فرشته ها و دیوها تقسیم میکنیم تا خود را از تلخی واقعیت برهانیم.
وقتی فردی از این روش استفاده میکند، نه تنها عواطف شدید و ناگهانی و رفتارهای پرخاشگرانه و تکانشی را تجربه کرده، بلکه توانایی تفکر منطقی و واقع بینانه در وی مختل میشود. او همچون کودکی تسلیم عواطف تند و ناگهانی خویش است. آنها را که دیو میداند با برچسبهای منفی مذموم میشمارد و فرشته ها را بی نقص میپندارد و تقدیس میکند.
از نظر روانشناختی فرآیند دوپاره سازی در شرایط بحرانی و فشارهای اجتماعی و اقتصادی در افراد تشدید شده و افراد بیشتر به سوی کنشها و واکنشهای افراطی کشیده می شوند مانند (شرایط کنونی جامعه ایران)
در چنین شرایطی آنچه میتواند به بهبود اوضاع منجر شود، باز شدن راه گفت وگو بین افراد است. گفت و گوهایی نه با هدف اثبات اینکه چه کسی حق دارد و درست میگوید، بلکه با هدف گوش دادن به دیگری همدلی) کردن) آموزش گفت وگو و تعامل و ایجاد فضای امن برای بیان نظرات و انتقادات به افراد جامعه کمک میکند، تا ظرفیت تحمل تعارضها را در خود بالا ببرند. فردی که توان تحمل تعارضها را دارد، میتواند دیگران را نیز همانگونه که هستند ببیند و بپذیرد.
دوپاره سازی در گروهها
دوپاره سازی ممکن است در گروهها هم ایجاد شوند. وقتی اعضای درون گروه بیشتر مثبت به نظر میرسند در مقابل افرادی که خارج از گروه هستند، منفی به نظر میآیند. این پدیده ای است که به تفکر گروهی منجر میشود تا حدی که ممکن است به بیگانه هراسی (Xenophobia) برسد. در این پدیده افراد بین اعضای گروه و اعضای خارج از گروه فرق قائل میشوند و این فرق به نحوی است که اعتمادی به خارج از گروه خود ندارند.
- متن مقاله فوق توسط گروه امتداد من تالیف و در اختیار علاقمندان قرار داده شده است.
این مقاله را بصورت PDF دانلود و مطالعه نمایید
منابع:
- درآمدی بر روابط موضوعی و روانشناسی خود، سنت ،کلر علیرضا طهماسب. نشر نی
- مکانیسم دفاعی جی اس بلک ،من، انتشارات رشد
- The Splitting Defense Mechanism